قرص کرونای فایزر چگونه ساخته شد؟

شکل‌گیری ایده ساخت قرص کرونای فایزر

شیمی‌دانان آزمایشگاه فایزر در ایالت کنتیکت آمریکا، همان ایده‌هایی را که دانشمندان این شرکت در زمان آغاز شیوع ویروس سارس (SARS) در سال ۲۰۰۳ برای ساخت قرص ضدویروس پیشنهاد کرده بودند، دوباره مطرح کردند، همان‌طور که در زمان کنونی ابهاماتی در مورد ساختار ویروس کرونا وجود دارد، روش به کار گرفته‌شده برای مقابله با ویروس سارس باعث شد فهم درستی از چرخه زندگی این ویروس که دربردارنده یک پروتئاز اصلی بود، ایجاد نشود. پروتئاز نوعی پروتئین است که روشی را که ویروس با استفاده از آن خود را تکثیر می‌کند، مدیریت می‌کند. دانشمندان فایزر در آن زمان ماده شیمیایی خاصی را یافتند که می‌توانست کاملاً به آن پروتئین بچسبد و از تکثیر ویروس در بدن جلوگیری و با این روش احتمال شدت گرفتن بیماری را کمتر کند.

اما پژوهشگران بلافاصله پس از یافتن این ماده، به یافته غیرمنتظره دیگری نیز دست یافتند. وقتی دانشمندان ساختار هزاران پروتئاز را بررسی کردند، متوجه شدند که ساختار مولکولی هیچ یک از این پروتئین‌ها با ساختار مولکولی موردنظر و برنامه‌ریزی‌شده برای مقابله با ویروس SARS-CoV-2 یکسان نیست؛ بنابراین آن‌ها می‌توانند به‌شدت با ویروس مقابله کنند و بعید است که دارای عوارض جانبی باشند. یکی از شیمی‌دانان فایزر به نام «دافید اون» (Dafydd Owen) اذعان کرده استفاده از این پروتئین‌ها برای مقابله با ویروس، بزرگ‌ترین هدف بیولوژیکی است که تاکنون به دنبال دستیابی به آن بوده است.

دانشمندان فایزر فرایند ساخت دارو را با آزمایش همزمان صدها ماده شیمیایی جلو بردند و پس از آن تعداد بسیار زیادی از مواد شیمیایی مختلف را که در مقایسه با سایر مواد می‌توانستند بیشترین تأثیر را برای مقابله با ویروس داشته باشند، تهیه کردند. حتی زمانی که نخستین واکسن‌های کرونا در آمریکا در دسامبر ۲۰۲۰ مجوز استفاده گرفتند، مطالعات حیوانی با استفاده از این دارو که بعدها پاکسلوید (Paxlovid) نامیده شد، صورت پذیرفت.

در پاییز ۲۰۲۱ فایزر آماده بود موفقیت خود را اعلام کند. اعضای یک هیئت نظارتی فعال در این شرکت تصمیم گرفتند مطالعات انسانی خود را متوقف کنندَ؛ زیرا افرادی که داروی پاکسلوید را مصرف کرده بودند، نمردند؛ اما متأسفانه افراد دریافت‌کننده دارونما یا داروی ساختگی فوت کردند. به گفته «شارلوت آلرتون» (Charlotte Allerton)، سرپرست بخش داروی فایزر این اتفاق موفقیت بزرگی برای این شرکت بود.

اگرچه تکمیل فرایند توسعه و ساخت واکسن این شرکت حدود یک سال طول کشید که مدت‌زمان بسیار خوبی برای ساخت یک واکسن محسوب می‌شود، اما آلرتون معتقد است که مدت‌زمان ساخت پاکسلوید هنوز هم یک رکورد محسوب می‌شود و سریع‌ترین زمان ثبت‌شده در میان شرکت‌های داروسازی برای فرایند تبدیل یک ماده شیمیایی ساختگی جدید به دارویی بی‌خطر برای درمان بیماری است.

عملکرد قرص ضد کرونای فایزر

نتایج آزمایشی که مدتی پیش روی افراد واکسینه‌نشده انجام شد نشان داد که پاکسلوید که اکنون یک داروی ضد کرونا محسوب می‌شود، می‌تواند احتمال ابتلا به کووید-۱۹ را تا ۸۹ درصد کاهش دهد. خوشبختانه دانشمندان در زمان بسیار خوبی به چنین نتیجه‌ای دست یافتند؛ زیرا در آن زمان میزان ابتلا به کرونا و مرگ ناشی از آن دوباره در حال رسیدن به پیک جدیدی بود.

گونه جدید امیکرون که به‌سرعت گسترش پیدا می‌کند، تاکنون تنها در آمریکا روزانه میلیون‌ها نفر را مبتلا کرده است. جو بایدن که مجوز فروش قرص کرونای فایزر در دوره ریاست جمهوری او و در تاریخ ۲۲ دسامبر ۲۰۲۱ مصادف با ۱ دی ۱۴۰۰ صادر شد، این قرص را تحولی بزرگ برای مقابله با کووید-۱۹ نامیده است.

تاکنون در سراسر نقاط جهان برای مقابله با کرونا از واکسن استفاده شده است؛ البته در کشورهای ثروتمند داروهای تزریق وریدی که ویروس را مسدود می‌کنند نیز برای مقابله با کووید-۱۹ به کار گرفته‌ شده‌اند. «اریک توپل» (Eric Topol)، پزشک و کارشناس شبکه‌های اجتماعی، استفاده از قرص را رویکردی کاملاً جدید برای مقابله با کرونا می‌داند.

کلمه پروتئاز (Protease) واژه تخصصی در علم بیولوژیک محسوب می‌شود و به معنای مولکول به‌شدت محافظت شده است. به بیان دیگر حتی درصورتی‌که ویروس وارد مرحله جدیدی از تکامل شود، این بخش به‌ندرت تغییر می‌کند.

احتمالاً می‌دانید که کووید-۱۹ از ابتدای پیدایش خود تاکنون چندین جهش داشته است و این جهش‌ها مقاومت آن را در برابر واکسن افزایش می‌دهند؛ اما قرص کرونای فایزر تاکنون به‌خوبی می‌تواند با هرگونه جهشی مقاومت کند؛ چه امیکرون و چه هر جهش دیگری که در آینده شاهد آن خواهیم بود.

نتایج بررسی‌های آزمایشگاهی فایزر نیز این موضوع را ثابت می‌کند؛ بنابراین این قرص می‌تواند هرگونه نگرانی در رابطه با مقابله با جهش‌ها در آینده را برطرف کند و به روشی بدون نقص برای مقابله با آن تبدیل شود؛ اما این قرص در حال حاضر برای مقابله با پاندمی کنونی ساخته شده و به همین دلیل شیمی‌دانان فایزر تلاش کرده‌اند آن را در مدت بسیار کوتاهی تهیه کنند.

قرص کرونای فایزر تنها داروی تولید شده برای مقابله با کرونا نیست و محصولات مشابه دیگری نیز تولید شده‌اند. در اواخر سال ۲۰۲۰ داروی «رمدسیویر» در آمریکا عرضه شد که نخستین ماده شیمیایی برای مقابله با کرونا در این کشور بود؛ اما این دارو باید ۵ روز پشت سرهم به صورت وریدی به بیمار تزریق شود که همین روش تأثیرگذاری آن را محدود می‌کرد. به همین دلیل شیمی‌دانان فایزر ماده شیمیایی مورداستفاده در قرص این شرکت را به ماده‌ای خوراکی تبدیل کردند.

پژوهشگری به نام «کریس وایت» (Kris White) از دانشکده آیکان (Icahn School) واقع در نیویورک که برای آزمایش کردن داروهای مختلف روی موش‌ها در فایزر استخدام شده، معتقد است تهیه پاکسلوید گام بزرگی در راستای مقابله با پاندمی محسوب می‌شود و به نظر او این قرص می‌تواند به روشی مؤثر برای درمان افراد مبتلا به کرونا نیز تبدیل شود. به گفته او برای استفاده از این دارو بیمار تنها باید با نسخه پزشک به داروخانه مراجعه کند.

آیا قرص فایزر می‌تواند برای مقابله با پاندمی کنونی موثر باشد؟

اگرچه تولید پاکسلوید خبر بسیار خوبی است؛ اما این قرص هنوز به‌اندازه کافی تولید نمی‌شود. ظاهراً پاندمی کرونا در آینده نیز همچنان ادامه خواهد داشت و به همین دلیل پس از اعلام خبر تولید نهایی پاکسلوید، دولت بایدن در ماه دسامبر سریعاً ۵.۳ میلیارد دلار بودجه برای پیش‌خرید ۱۰ میلیون بسته پاکسلوید برای یک دوره درمان کامل (هر بسته برای یک دوره درمانی استفاده می‌شود) اختصاص داد و چند هفته بعد تعداد بسته‌های پیش‌خریداری‌شده را دو برابر کرد.

البته این ۲۰ میلیون بسته اواسط سال جاری میلادی در اختیار دولت قرار می‌گیرد؛ بنابراین نمی‌توان برای مقابله با گونه امیکرون که اکنون در آمریکا گسترش یافته، روی این قرص حساب کرد و دسترسی به این قرص در چنین زمانی تقریباً نوش دارو پس از مرگ سهراب است.

در ضمن برخی دانشمندان در مورد نتیجه‌بخش بودن نتایج آزمایش‌های پاکسلوید چندان امیدوار نیستند و معتقدند آمار بیان‌شده در مورد این قرص اغراق‌آمیز است؛ زیرا به نظر آن‌ها آزمایش فاز انسانی این قرص که انتشار نتایج مثبت و امیدوارانه آن منجر به صدور مجوز استفاده از قرص شده، در مقیاس نسبتاً کمی انجام شده و تنها ۲۰۰۰ نفر در آن شرکت کرده‌اند؛ بنابراین می‌توان گفت ممکن است میزان واقعی اثربخشی پاکسلوید کمتر از میزان بیان‌شده باشد. «توماس آگوریتزاس» (Thomas Agoritsas)، متخصص در زمینه شواهد پزشکی در بیمارستان دانشگاه ژنو معتقد است که نباید تصور کنیم پاکسلوید اثر معجزه‌آسایی دارد.

یکی دیگر از معایب پاکسلوید این است که قرص باید پنج روز پس از آغاز نشانه‌ها در بیمار به او داده شود. از دیدگاه مدل‌های ارائه‌شده توسط خود فایزر، این مشکل نوعی چالش است. نتایج مطالعه‌ای در اوت ۲۰۲۱ که توسط سالنامه علمی طب اورژانسی (Annals of Emergency Medicine) نشان می‌دهد به‌طور متوسط نشانه‌های بیماری در مبتلایان پنج یا شش روز قبل از اینکه به بیمارستان منتقل شود، در آن‌ها ایجاد می‌شود.

چنین بیمارانی در موارد شدید ابتلا دچار مشکل تنگی نفس و مشکلات مرگبار ریه می‌شوند؛ البته این مشکلات به خاطر خود ویروس نیست و منشأ آن‌ها واکنش سیستم ایمنی بدن برای مقابله با ویروس است؛ متأسفانه در چنین مواقعی قرص نمی‌تواند به بیماران کمک کند.

این شرایط باعث شده این سؤال در مورد پاکسلوید مطرح شود که آیا این قرص می‌تواند شدت شیوع پاندمی را کمتر کند یا خیر. حتی زمانی که افراد بیمار نیستند، اعلام نتیجه آزمایش کرونای آن‌ها و تأیید ابتلای آن‌ها به این ویروس کمی طول می‌کشد؛ به همین دلیل در حال حاضر مسئولان فایزر در مورد دادن یا ندادن پاکسلوید به بیماران در زمانی که آن‌ها منتظر نتیجه آزمایش خود هستند، تردید دارند.

«میونگ جا» (Myoung Cha)، مسئول درمان خانگی در شرکت درمانی کربن هلث (Carbon Health) که مسئولیت پذیرش بیماران سرپایی در آمریکا را برعهده دارد، معتقد است سرعت تشخیص مثبت بودن نتیجه آزمایش افراد مبتلا به کرونا اهمیت زیادی دارد و حتی اگر داروی خوراکی کرونا به‌راحتی در دسترس باشد، بسیاری از مردم زمانی که نتیجه آزمایش آن‌ها منفی است یا زمانی که هنوز از مثبت بودن نتیجه آزمایش خود مطمئن نشده‌اند، حاضر به دریافت دارو نمی‌شوند.

در ضمن دانشمندان فایزر آزمایشی را انجام داده تا ببینند آیا استفاده از پاکسلوید برای افرادی که در معرض خطر ابتلا به کووید-۱۹ هستند، می‌تواند به‌عنوان یک روش پیشگیری مؤثر واقع شود یا خیر.

همان‌طور که قبلاً گفتیم، در حال حاضر پاکسلوید به‌اندازه کافی موجود نیست؛ بنابراین این قرص در حال حاضر بدون نظم و قانون خاصی سهمیه‌بندی شده است. سازمان غذا و داروی آمریکا استفاده از این دارو را تنها برای افرادی که نتیجه آزمایش کرونای آن‌ها مثبت شده و احتمال تشدید بیماری در آن‌ها زیاد است، مجاز دانسته؛ اما پزشکان و افراد مسئول هنوز در مورد اینکه چه عواملی نشان‌دهنده بالا بودن احتمال تشدید بیماری هستند و اینکه چه بیمارانی باید پاکسلوید را دریافت کنند، توافق نظر ندارند.

«باب واچر» (Bob Wachter)، سرپرست بخش پزشکی دانشگاه کالیفرنیا در سانفرانسیسکو اعلام کرده که بیمارستان او قرص‌های پاکسلوید را برای بیماران دارای سیستم ایمنی آسیب‌پذیر، مثل بیماران پیوند کلیه یا بیماران سرطانی، از قبل پیش‌خرید کرده است. مسئولان ایالت نیویورک اعلام کرده‌اند بیماران سیاهپوست و هیسپانیک در اولویت دریافت پاکسلوید هستند؛ زیرا این افراد به‌اندازه سایر آمریکایی‌ها خدمات بهداشتی و درمانی دریافت نمی‌کنند و به همین دلیل بیشتر در معرض خطر ابتلا به کرونا هستند.

مهم‌ترین عامل افزایش‌دهنده احتمال ابتلا به کرونای شدید، واکسن نزدن است. فایزر هم در مطالعات انسانی خود از افراد واکسینه نشده استفاده کرد. افراد واکسینه‌نشده در اولویت دریافت پاکسلوید هستند؛ به همین دلیل آمریکایی‌ها ترجیح می‌دهند واکسن نزنند.

«دیوید بالور» (David Boulware) که در دانشگاه مینه سوتا (University of Minnesota) در حال مطالعه روش‌های درمانی کووید-۱۹ است، مطمئن نیست افرادی که تاکنون واکسن نزده‌اند، در زمان ارائه قرص پاکسلوید دنبال دریافت این قرص باشند:

«مدت‌زمان مشخص شدن نتیجه آزمایش کرونا دو روز و مدت‌زمان دریافت دارو پس از مشخص شدن نتیجه آزمایش نیز دو روز است. آیا فکر می‌کنید اگر در خانه خود بنشینید و فکر کنید که کرونا حقه‌ای بیش نیست، قرص را به‌صورت آزمایشی سریع و در زمان مناسب دریافت می‌کنید؟ شاید این‌چنین باشد؛ زیرا زمانی که در بیمارستان بستری هستید، پاسخ التهابی بدن باعث تشدید بیماری می‌شود و در چنین وضعیتی مواد ضدویروس چندان کارساز نیستند.»

سازمان بهداشت جهانی در بیانیه‌ای اذعان کرده به نظر مسئولان این سازمان پیشگیری بهتر از درمان است و داروهایی که در حال حاضر تحت عنوان داروی کرونا تجویز می‌شوند، بهتر از واکس نیستند. این سازمان که مقر آن در ژنو واقع شده، هنوز استفاده از پاکسلوید را به‌صورت رسمی پیشنهاد نداده است و مسئولان آن اذعان کرده‌اند که آن‌ها ابتدا می خواهند احتمال ایجاد یا عدم ایجاد عوارض جانبی پس از استفاده از این قرص را بررسی کنند و پس از کسب اطمینان در مورد این موضوع در مورد پیشنهاد یا عدم پیشنهاد استفاده از این دارو تصمیم‌گیری خواهند کرد.

به باور «رابرت شیفر» (Robert Shafer)، استاد پزشکی دانشگاه استنفورد استفاده از پاکسلوید در مقیاس وسیع کار دشواری است؛ زیرا در این روش بیماران باید به‌محض مبتلا شدن به ویروس آزمایش کرونا بدهند و درمان شوند. به نظر او قرار نیست این دارو همان تأثیر واکسن برای مقابله با ویروس را داشته باشد و در مقایسه با واکسیناسیون، روش درمانی بسیار پرهزینه‌تری است.

آیا استفاده از قرص ضد کرونای فایزر رویکردی متفاوت برای مقابله با این ویروس است؟

تقریباً با قطعیت می‌توانیم بگوییم پاسخ این سؤال مثبت است و قرص هم یکی از روش‌های درمانی مؤثر برای مقابله با کرونا محسوب می‌شود. در اوایل پاندمی کرونا سازمان‌های بین‌المللی میلیاردها دلار صرف طرح‌های واکسیناسیون کردند و موارد مصرف داروهای موجود را نیز تغییر دادند. در حقیقت این سازمان‌ها داروهای موجود را بررسی کردند تا ببیند آیا می‌توانند داروی مؤثر برای مقابله با کرونا پیدا کنند یا خیر؛ البته هیچ یک از بخش‌های عمومی و مستقل از دولت‌ها وارد حیطه طراحی داروهای شیمیایی جدید سفارشی‌سازی‌شده نشدند. سال گذشته پژوهشگری به نام «آنتن فون دلف» (Annette von Delft) از دانشگاه آکسفورد در مقاله‌ای در مجله نیچر (Nature) در رابطه با این موضوع این‌گونه نوشت:

«به نظر می‌رسد در سراسر جهان هیچ امیدی برای ساخت ماده ضدویروس جدید وجود ندارد و حتی اقدامی برای ساخت چنین ماده‌ای آغاز نشده است.»

این پژوهشگر در سازمانی به نام کووید مون شات (MoonShot) فعالیت می‌کند که طبق اطلاعات منتشر شده در حال تلاش برای دستیابی به یافته‌هایی برای ساخت قرص‌های ضدویروس جدید است. البته لازم به ذکر است که تاکنون چند قرص ضدویروس ساخته شده‌اند که موفقیت بسیار بزرگی محسوب می‌شوند و از میان آن‌ها می‌توان به قرصی اشاره کرد که ویروس HIV (ایدز) را تحت کنترل می‌گیرد. اخیراً نیز قرص‌هایی برای شکست دادن بیماری هپاتیت C ساخته شده‌اند.

اعضای تیم پژوهشی این سازمان معتقدند دلیل عدم طراحی و ساخت داروهای جدید توسط متخصصان سلامت این است که ساخت ماده شیمیایی جدید از نو، فرآیند بسیار زمان‌بری محسوب می‌شود. بدون تردید برای ساخت چنین ماده‌ای باید روند آزمون‌وخطا بارها تکرار شود و این امر اجتناب‌ناپذیر است.

«مایکل لین» (Michael Lin)، پژوهشگری از دانشگاه استنفورد در مورد این موضوع می‌گوید:

«شما نمی‌توانید آنزیمی به کامپیوتر بدهید و از آن بخواهید داروی جدید برای آن آنزیم بسازد، زمانی که آنزیم در اختیار کامپیوتر قرار می‌گیرد، این دستگاه ۱۰۰ ایده مختلف در اختیار شما قرار می‌دهد و شما برای ساخت داروهای جدید باید این ایده‌ها را با یکدیگر ترکیب کنید.»

ساخت یک دارو ممکن است چندین هفته طول بکشد و ممکن است حتی پس از گذشت چند روز مجبور شوید ویژگی‌های اصلی آن را فرا بگیرید. ویژگی‌هایی مثل اینکه آیا این دارو در روده جذب می‌شود یا نه یا اینکه آیا این دارو در کبد تجزیه می‌شود یا نه. تمام این موارد با آزمایش‌های واقعی روی حیوانات انجام می‌شود.

متأسفانه برخی شرکت‌های بزرگ داروسازی در سال‌های اخیر پژوهش‌های مرتبط با حوزه داروهای ضدویروس را متوقف کرده‌اند. علی‌رغم موفقیت داروسازان در ساخت قرص‌های موفق برای مقابله با ایدز و هپاتیت C، ویروس‌هایی که کشورهای ثروتمند را تحت تأثیر قرار داده‌اند، چندان زیاد نیستند.

دانشمندانی مثل «آیکانز وایت» (Icahn’s White)، متخصص در زمینه داروهای آنفولانزا، آینده روشن برای شغل خود نمی‌بینند. به نظر این دانشمند مردم فکر می‌کنند دیگر هیچ ویروسی که درمان آن سودآور باشد، وجود ندارد و تا مدتی قبل باقی ماندن در این حرفه به عنوان یک کسب‌وکار، کار سختی بود؛ اما اکنون وضعیت تغییر کرده و شیمی‌دانان به‌خوبی می‌دانند ترفندهای بسیار ارزشمندی برای مقابله با ویروس کرونا وجود دارد.

ویروس SARS-CoV-2 یا همان کووید-۱۹ با وارد کردن یک سلول دربردارنده مواد ژنتیکی به بدن، باعث بیماری می‌شود. مواد ژنتیکی سلول را می‌گیرد تا پروتئین‌های موردنیاز برای تولید ویروس‌های بیشتر را تکثیر کند. زمانی که این اتفاق رخ می‌دهد تعدادی از پروتئین‌های ویروسی به شکل یک زنجیره در کنار یکدیگر قرار می‌گیرند؛ درست مانند رشته‌ای متشکل از چند سوسیس. شغل متخصصان شاخه پروتئاز، تقسیم این رشته پروتئین به بخش‌های قابل‌استفاده است که دارای بریدگی مولکولی خاصی باشند.

پژوهشگران فایزر که برای ساخت ماده ضدویروس تلاش می‌کردند، می‌دانستند که اگر این بریدگی‌ها را با ماده شیمیایی خاصی پر کنند که بتواند محکم به آن‌ها بچسبد (آن‌قدر محکم که دیگر جدا نشود). پروتئاز دیگر نمی‌تواند کاری انجام دهد؛ بنابراین ویروس هم دیگر تکثیر نمی‌شود. لین می‌گوید برای ایجاد یک بازدارنده پروتئاز (که درست مانند کلیدی عمل می‌کند که در قفل قرار می‌گیرد و در آن ثابت و محکم می‌شود) دارویی نیاز است که بریدگی‌ها را کاملاً پر و غیرقابل نفوذ کند.

در اواسط سال ۲۰۲۰ عده‌ای از شیمی‌دانان ازجمله لین نظریه‌های مربوط به ایجاد اشکال خاص از مواد شیمیایی را که ممکن است برای مقابله با ویروس مؤثر واقع شوند، کنار گذاشتند؛ اما در مقابل مواد شیمیایی مختلف را با عجله ساختند و تمام آن‌ها را آزمایش کردند؛ البته محدودیت‌های سرمایه‌های اختصاص‌یافته برای توسعه و تحقیق شرکت‌های بزرگ مشکلاتی را ایجاد کرد؛ به‌عنوان‌مثال به گفته مسئولان فایزر پزوهشگران این شرکت تنها می‌توانستند ۸۰۰ مولکول را با یکدیگر ترکیب کنند

در سپتامبر ۲۰۲۰ پژوهشگران فایزر پس از یافتن ترکیب‌هایی که به نظر می‌رسید محتمل‌ترین ترکیب‌های موفق هستند، فوراً حرکت خود را به سمت ساخت دارو آغاز کردند. در آن زمان شرکت سرمایه‌ای را برای تولید میزان کمی از قرص خود جهت آزمایش آن، صرف کرد؛ اما آون می‌خواست در صورت جواب دادن قرص‌ها روی حیوانات، به‌اندازه کافی قرص داشته باشد تا بتواند مطالعه انسانی را نیز پس از آزمایش مرحله حیوانی آغاز کند. به همین دلیل او ریسک افزایش سرعت تولید را پذیرفت.

تا دسامبر ۲۰۲۰ نخستین این محموله‌های ترکیب جدید به دست وایت در نیویورک رسید. تمام افراد منتظر نتایج واکسن‌های مدرنا و فایزر بودند که عرضه آن‌ها از آن ماه آغاز شده بود؛ اما وایت در لابراتوارش در حال شفاف‌سازی زمان‌بندی برنامه‌اش بود و می‌توانست در راستای دستیابی به این هدف قرص‌های ضدویروس فایزر را روی موش‌های مبتلا به کووید-۱۹ امتحان کند.

نخستین ماده‌ای که آون از فایزر دریافت و آن را امتحان کرد، یک دارونما بود و دومین ماده‌ای که به موش‌ها داد، پاکسلوید بود که تأثیر بسیار خوبی در مقابله با ویروس داشت و توانست میزان ویروس را در بدن موش‌ها به‌اندازه هزار ویروس یا بیشتر کاهش دهد. پاکسلوید در طی یک سال توانست مجوز خود را از سوی سازمان غذا و داروی آمریکا دریافت کند.

همان‌طور که قبلاً گفتیم دولت آمریکا برای خریداری ۱۰ میلیون بسته قرص پاکسلوید، ۵.۳ میلیارد دلار هزینه صرف کرده است؛ یعنی یک بسته دارویی که حاوی ۳۰ قرص (۶ قرص برای ۵ روز) است، ۵۳۰ دلار به دولت پیش‌فروش شده است. ایتالیا، آلمان و بلژیک نیز پاکسلوید را سفارش داده‌اند. به گفته آلبرت بورلا (Albert Bourla) مدیرعامل فایزر، قیمت واکسن فایزر (تقریباً ۳۰ دلار برای هر دز) می‌تواند قیمت مناسب برای پاکسلوید را نیز مشخص کند.

آیا قرص ضد کرونای فایزر واقعا می‌تواند در آینده نجات‌بخش باشد؟

درصورتی‌که قرص کرونای فایزر به‌راحتی در دسترس عموم مردم قرار گیرد، این شرکت موفقیت بزرگ دیگری را نیز به دست آورده است. در ضمن این قرص می‌تواند به منبع درآمد بسیار خوبی برای شرکت تبدیل شود و فایزر می‌تواند آن را به دولت‌های مختلف بفروشد. یکی از مسئولان فایزر پیش‌بینی کرده در آینده تقاضا برای خرید این قرص از میزان تولید آن بیشتر خواهد شد.

حتی اگر قیمت قرص پاکسلوید برای هر نفر در حدود ۵۰۰ دلار باشد، باز هم پیشنهاد بسیار خوبی برای مردم محسوب می‌شود. چنانچه اعداد و ارقام مشخص‌شده در آزمایش‌های فایزر روند افزایشی داشته باشد، پزشکانی که این دارو را برای بیماران تجویز می‌کنند، در بالاترین میزان سطح خطر می‌توانند از هر صد بیمار یک بیمار را نجات دهند. به بیان دیگر قیمت جان یک فرد ۵۰ هزار دلار می‌شود.

کارشناسان حوزه اقتصاد پزشکی پیش‌بینی کرده‌اند ممکن است این دارو پدیده اقتصادی «هزینه منفی» (cost negetive) را نیز به دنبال داشته باشد. به بیان دیگر چنانچه با استفاده از پاکسلوید بتوان به میزان کافی از بستری‌شدن افراد جلوگیری کرد، هزینه‌ها به میزان قابل‌توجهی کاهش می‌یابد؛ زیرا بستری‌شدن هر فرد هزینه چند هزار دلاری دارد.

همان‌طور که قبلاً گفتیم پاکسلوید توانایی مقابله با گونه‌های جدید را نیز دارند و احتمالاً می‌تواند برای مقابله با جهش‌های جدید احتمالی کرونا در آینده که هنوز کشف نشده‌اند، نیز مؤثر واقع شود؛ بنابراین احتمالاً شرکت‌های بیمه سلامت نیز از این دارو استقبال خواهند کرد.

تقریباً هر متخصص در حوزه پزشکی یا حتی هر فردی که اخبار مربوط به ویروس کرونا را دنبال می‌کند، می‌داند که ایجاد پی‌درپی گونه‌های جدید باعث افزایش سرعت گسترش ویروس و حتی افزایش مقاومت آن در برابر سیستم ایمنی بدن شده است؛ بنابراین در حال حاضر آینده این ویروس اصلاً مشخص نیست. در حال حاضر هیچ یک از چند قرص ضد کرونای عرضه‌شده ازجمله قرص ارائه‌شده از سوی شرکت زیست‌فناوری ریجنران (Regeneron)، نمی‌توانند در مقابل گونه امیکرون مقاومت کنند.

دلیل مقاومت‌های این‌چنینی ویروس ایجاد تغییرات مستمر در سنبله آن است (منظور از سنبله مولکول مورداستفاده ویروس برای ورود به سلول و همچنین مولکول مورد هدف واکسن‌ها و مواد ضدویروس است). ویروس می‌تواند شکل ژن سنبله خود را تغییر دهد که درگیرترین قسمت ویروس با عوامل خارجی محسوب می‌شود.

احتمالاً ویروس کرونا دارای یک استراتژی تکامل‌پذیر برای بقا است. این استراتژی امکان ایجاد گونه‌های جدید ویروس و مقاومت آن‌ها در برابر پاسخ‌های ایمنی بدن را فراهم می‌کند؛ اما خوشبختانه به نظر دانشمندان، کرونا به‌سادگی نمی‌تواند برای مقاومت در برابر پاکسلوید به روش‌های جدید و تکامل‌یافته‌ای دست پیدا کند؛ زیرا پروتئاز برای انجام وظیفه‌اش به‌خوبی تنظیم شده است؛ بنابراین حتی ویروس‌هایی که ارتباط دوری با کرونا دارند، دارای پروتئازی هستند که بسیار شبیه پروتئاز این ویروس است.

حال ممکن است از خود بپرسید آیا احتمال دارد در آینده گونه‌ای از کرونا ایجاد شود که در برابر پاکسلوید هم کاملاً مقاوم باشد؟ متأسفانه بله؛ زیرا ممکن است در آینده گونه جدیدی از این ویروس ایجاد شود که پروتئاز آن برای مقاوم شدن در برابر پاکسلوید به‌اندازه کافی تکامل یافته باشد؛ اما حتی اگر چنین گونه‌ای ایجاد شود، احتمالاً در تکثیر خود کندتر و ضعیف‌تر از گونه‌های کنونی عمل می‌کند و احتمالاً شیوع آن هم چندان گسترده نخواهد بود.

شیفور که مجموعه اطلاعاتی از انواع گونه‌های ویروس HIV مقاوم در برابر دارو را در دانشگاه استنفورد نگهداری می‌کند، در مورد موضوع این‌چنین می‌گوید:

به نظرم مسئله مقاومت ویروس، نگرانی چندان بزرگی نیست. تغییر در پروتئاز ویروس اتفاق بدی برای ویروس محسوب می شود.

درضمن نباید فراموش کنیم که یک روش درمانی که دوره آن تنها ۵ روز طول می‌کشد، به ویروس فرصت زیادی برای تکامل بیشتر جهت افزایش مقاومت نمی‌دهد.

وجود پروتئازی در داروی ضد کرونای فایزر که دارای ماهیتی با تغییرپذیری کمتر است، گواهی بر موفقیت‌آمیز بودن پاکسلوید در زمینه مقابله با جهش‌های احتمالی آینده کرونا محسوب می‌شود. نتایج آزمایش‌های انجام‌شده توسط شرکت در محیط آزمایشگاه نشان می‌دهد که قرص فایزر علاوه بر جلوگیری از رشد ویروس کووید-۱۹ در سلول‌ها، از رشد انواع دیگر ویروس کرونا مثل ویروس مرس (MERS)، نخستین گونه ویروس سارس (SARS) که از سال ۲۰۰۳ به وجود آمده و دیگر انواع ویروس کرونا که تنها باعث سرماخوردگی می‌شود، نیز جلوگیری می‌کند. ویروس مرس میکروب خطرناکی است که توسط شتر گسترش پیدا می‌کند و یک‌سوم افرادی که آن را دریافت می‌کنند، تلف می‌شوند.

آینده داروهای ضد ویروس

اگرچه در حال حاضر قرص کرونای فایزر تنها قرص ضد کرونای دارای مجوز است؛ اما قرص‌های مشابه دیگری نیز درحال‌توسعه و ساخت هستند. ممکن است نسل بعدی قرص‌های ضد کرونا حتی از پاکسلوید هم بهتر باشند. خوشبختانه در مورد قرص‌های ضد ایدز شاهد چنین اتفاقی بوده‌ایم و در حال حاضر قرص‌های ضد ایدز مؤثر زیادی در بازار موجود است که به نخستین روش مقابله با این بیماری تبدیل شده‌اند و باعث شده‌اند روش بازدارنده پروتئاز که زمانی نخستین روش مؤثر درمان این بیماری بود، به‌عنوان دومین روش مؤثر در نظر گرفته شود.

حتی ممکن است در آینده قرص‌های جدیدی برای سایر بیماری‌های ویروسی نیز ساخته شوند. در ماه ژوئن ۲۰۲۱ در آمریکا پس از مدتی بی‌توجهی به مواد ضدویروس، دوباره به این مواد توجه ویژه شد و مقامات مسئولان این کشور اعلام کرده‌اند در آینده برای تحقیقات در مورد نسل بعدی داروهای ضدویروس، بودجه ۳ میلیارد دلاری تخصیص داده می‌شود.

در حدود نیمی از این بودجه برای تأسیس ۸ تا ۱۰ مرکز پژوهشی ضدویروس جدید صرف خواهد شد که برای پژوهش در مورد داروهای ضد کرونا یا سایر ویروس‌ها مثل ابولا یا ویروس سرماخوردگی (انتخاب سرپرستان این مراکز) استفاده خواهند شد.

به گفته «متیو فرایمن» (University of Maryland) متخصص ویروس کرونا در دانشکده پزشکی دانشگاه مریلند (University of Maryland) و یکی از سرمایه‌گذاران در حوزه پژوهش در مورد داروهای ضدویروس، پژوهشگران قصد دارند درصورتی‌که در آینده هر یک از این بیماری‌ها ویروسی به تهدیدی جدی برای سلامت عموم مردم تبدیل شوند، داروهای ضدویروس به‌راحتی در دسترس مردم باشند.

طبق گفته فرایمن دانشمندان معتقدند ممکن است در آینده کرونا با استفاده از ترکیبی از داروهای ضدویروس به‌راحتی درمان شود و به اعتقاد آن‌ها هرچقدر داروهای بیشتری با یکدیگر ترکیب شوند، درمان بهتری انجام می‌شود و افراد در مقابل ویروس‌های جهش‌یافته ایمن‌تر می‌شوند؛ زیرا مسلماً مقاومت در برابر دو دارو دشوارتر از مقاومت در برابر یک دارو است. به نظر فرایمن باید داروهای ضدویروس مناسبی برای مقابله با کرونا ایجاد شود.

حتی ممکن است یافتن داروهایی با قابلیت مقابله با تمام ویروس‌ها نیز امکان‌پذیر باشد؛ حتی ویروس‌های کاملاً متفاوتی نسبت به کرونا مثل ویروس ابولا یا آنفولانزا. فرایمن گفته موفق شده است چنین داروهایی را پیدا کنند و این داروها برای مقابله با انواع مختلف ویروس‌ها روی خود بدن انسان عمل می‌کنند نه بخش‌های مختلف ویروس.

او امیدوار است که در آینده گسترده جدیدی از روش‌های متفاوت برای مقابله با ویروس‌ها ایجاد شود. وی معتقد است که دستیابی به چنین روش‌هایی ضروری است و دلیل اصلی دست نیافتن دانشمندان به این روش‌های درمانی مؤثر در زمان گذشته، اهمیت ندادن آن‌ها به این موضوع بوده است. به نظر او دانشمندان حوزه ساخت داروهای ضدویروس تازه در ابتدای راه هستند و باید برای رسیدن به اهداف موردنظر در این مسیر تلاش زیادی کنند.