چرا برنامه‌های توسعه در ایران موفق نمی‌شود؟
حسین حقگو در گفت و گو و پایگاه تحلیلی خبری رشد و توسعه درباره دلایل محقق نشدن برنامه‌های توسعه در ایران، اظهار کرد: مسئله این است که نگاه ما به توسعه چیست و مشکل اصلی این است که مفهوم توسعه و معنای آن را درست نفهمیدیم و تصور ساده و تک ساحتی از توسعه داریم.
به گفته وی تعاریف مختلفی از توسعه وجود دارد، از جمله افزایش رشد اقتصادی تا این مفهوم که توسعه یک فرآیند است که در تمام ساختارهای اقتصادی، اجتماعی، سیاسی، فرهنگی و نظام حقوقی جامعه جاری می‌شود. بنابراین توسعه یک مجموعه تک بعدی که در چند عدد و رقم خلاصه شود نیست.
وی با بیان اینکه برنامه‌های توسعه قبل از انقلاب نیز جز برنامه سوم و چهارم که موفق بودند به سرانجام نرسیدند، تصریح کرد: دهه های اخیر نگاه ما به توسعه همین بوده و مفهوم توسعه در کشور به درستی درک نشده، بلکه فقط اعداد و ارقام هدف قرار گرفته است.
نگاهی به دلایل توسعه نیافتگی ایران از دید کارشناسان
به گفته این کارشناس اقتصادی، در نظریات مختلف افرادی به این موضوع که چرا ایران به توسعه نمی رسد پرداخته‌اند. از جمله آنها می‌توان به دیدگاه آقای کاتوزیان اشاره کرد که به جامعه کوتاه مدت معتقد است و می گوید جامعه ایران نتوانسته برای درازمدتی هدفی را تعیین و در چارچوب آن حرکت کند. آقای زیباکلام نیز در این زمینه معتقد است جغرافیای ایران، کم آبی و وجود قدرت متمرکز و جامعه متفرق که نتوانسته ساختاری شکل دهد عامل توسعه نیافتگی ایران است. آقای سریع القلم نیز می‌گوید در ایران هیچ وقت یک سیستم ایجاد نشده و افراد حرکتی را آغاز کردند.
اما حقگو معتقد است نظر آقای بشیری به این سوال بیشتر ارتباط دارد که می‌گوید از ابتدای شکل‌گیری مفهوم توسعه صنعتی ایران با یک پارادوکس مواجه بوده که از طرفی زیربناهای توسعه را به عنوان عامل توسعه نداشته، اما نیاز به توسعه داریم. یعنی از یک طرف کشور باید حتماً صنعتی شود و از طرف دیگر بخشی که باید حامل این توسعه شود وجود ندارد. در دوره رضاشاه پهلوی اول دولت مبتکر این فرایند می شود، کارخانه و سخت افزارها را وارد می‌کند، اما نرم افزار که مشارکت اجتماعی و وجود بخش خصوصی است کمرنگ است و این وظیفه بر دوش دولت می‌افتد. این فرایند حداقل در بورس توسعه صنعتی تا امروز ادامه داشته است. به طوری که ما به یک دولت بزرگ مواجه هستیم که شروع به برنامه‌ریزی و تعیین هدف می‌کند، اما ذینفعان و حاملان توسعه را در این برنامه ریزی، فرایند اجرا، به ثمر رساندن و نظارت بر برنامه شریک نمی‌کند.
وی با بیان اینکه محوریت برنامه های توسعه دولت است و مشارکت نهادها، انجمن ها و تشکل ها در نظر گرفته نشده، تصریح کرد: چنین برنامه‌هایی عموما مرکز محور است و بر پایتخت تمرکز دارند و نمی توانند بخش های مختلف اجتماعی را با خود همراه کند.
به گفته این کارشناس اقتصادی در ابتدا نبود یک تعریف روشن از توسعه و بعد فقدان رویکرد سیستمی، جامع و کل نگر که بتواند مفاهیم را اجرایی کند و همچنین تمرکزگرایی که بخش‌های مختلف کشور و طبقات مختلف اجتماعی و نهادهای مدنی، سیاسی و بخش خصوصی را مشارکت نداده، معضلات اساسی است که طی برنامه مختلف توسعه با آن مواجه بودیم.
ارتباط تحریم و توسعه
حقگو در ادامه در پاسخ به سوالی درباره تاثیر تحریم ها بر فرایند توسعه ایران، تصریح کرد: هر عاملی به سهم خود تاثیر گذار است. اما عامل تحریم باید تعریف شود که اصلاً چرا ایران تحریم می شود و به یک سوال اساسی می رسیم. بر اساس قانون اساسی اقتصاد هدف نیست و برخی ارزش ها هدف قرار گرفته است. بنابراین وقتی رفاه و توسعه اقتصادی هدف نیست بلکه ابزار است، با وظایفی برای دولت و حکومت مواجه می‌شویم که ممکن است در خدمت توسعه نباشند.
وی افزود: تحریم هم نتیجه همین نگاه است که حاکمیت براساس وظایفی که برای خود تعریف کرده توسعه اقتصادی را محور و کانون توجه و سیاست خارجی را در خدمت توسعه اقتصادی قرار نداده و در نتیجه توسعه اقتصادی زیر مجموعه اهداف و ارزش های دیگر قرار می گیرد. بنابراین گفته می‌شود اگر تحریم هم شویم اشکالی ندارد چرا که در برابر آن به ارزش های خود پایبند هستیم. باید این روند مورد تحلیل قرار گیرد که آیا با چنین شرایطی می‌توان به توسعه رسید یا خیر.
حفتگو با اشاره به نوار منتشر شده از وزیر امور خارجه که اخیرا خبر ساز شده نیز گفت: در همین چارچوب این مسئله مطرح می‌شود که وظیفه اصلی حکومت ایجاد رفاه، افزایش قدرت خرید، کاهش فقر و ایجاد اشتغال برای جامعه است و سایر موضوعات زیر مجموعه این هدف قرار گیرند یا برعکس. این مسئله اساسی است که آقای ظریف هم در قالب میدان و دیپلماسی از آن یاد کردند و در چهارچوب بزرگتر می توان به بحث سیاست اقتصاد آن را تعمیم داد.
وی همچنین به وعده آقای روحانی در زمان ریاست جمهوری اشاره کرد و گفت: آقای روحانی ۴ سال پیش گفته بودند همیشه اقتصاد به سیاست یارانه می‌داده، اما ما می‌خواهیم این بار سیاست به اقتصاد یارانه دهد و اقتصاد در ارجحیت قرار گیرد که محقق نشد. بنابراین تحریم معلول یک نگاه به توسعه است که در آن توسعه اقتصادی، رفاه و تامین معیشت در ذیل سایر ارزش ها قرار می‌گیرد که می‌تواند مانع تحقق توسعه در مفهوم مدرن خود باشد.
